Formatief werken, al vijf jaar de focus van onderwijsontwikkeling op Het Hooghuis in Heesch
Op de foto: Ester van Eggelen & Liene Selten
De wens om minder te toetsen en leerlingen meer de regie te laten nemen over het eigen leerproces. Dat was de aanleiding voor Het Hooghuis in Heesch om het eigen onderwijs onder de loep te nemen. ‘Het antwoord op onze zoektocht bleek formatief werken te zijn, waarbij het aanleren van vaardigheden en het proces centraal staan, en niet het eindproduct.’
Bron: dit artikel is gepubliceerd op voortgezet leren.
De locatie Heesch van Het Hooghuis is een relatief kleine vmbo-t en -g met 360 leerlingen en vijftig medewerkers. Liene Selten geeft les in Mens en Maatschappij en aardrijkskunde en is mentor. Daarnaast is ze onderwijsinnovator en kartrekker van het traject om aan de slag te gaan met formatief werken. “Eind 2016 startten we met het maken van plannen. In 2017 begon de Werkgroep Onderwijsvernieuwing, bestaande uit leraren. We wilden de focus weghalen van het halen van cijfers en verplaatsen naar ‘leren leren’. Hoe doe je dat? En wat heeft een leerling daarvoor nodig? Formatief werken sluit naadloos aan op die visie. We wilden het eigenaarschap meer bij de leerlingen leggen.”
Toetsbeleid
“De eerste stap was om met collega’s het gesprek aan te gaan over het toetsbeleid”, legt Liene uit. Locatiedirecteur Ester van Eggelen: “We maakten richtlijnen voor het gebruik van toetsen. Daarin staat bijvoorbeeld hoeveel toetsen er maximaal gegeven mogen worden per periode. Parallel aan dit proces ging de Werkgroep Onderwijsvernieuwing aan de slag met het formuleren van onze onderwijsvisie. Het proces verliep redelijk organisch.” Om het formatief werken te faciliteren is het rooster omgegooid. Liene: “Leerlingen hebben nu meer keuzemogelijkheden, een aantal weken per jaar werken we aan projecten in plaats van reguliere lessen en elke dag hebben de leerlingen het eerste half uur de mogelijkheid om hun mentor te spreken tijdens mentorcoachingsuren. Daarnaast is er o-tijd: ondersteuningstijd. Elke ochtend kunnen leerlingen een leraar in een lokaal bezoeken voor vragen of ondersteuning.”
Liene: ‘Formatief werken is meer dan ‘minder toetsen’’
Andere ervaringen
De werkgroep nam deel aan een van de leerlabs van Leerling 2020. Liene: “Het was fijn om met leraren van andere scholen te spreken over hun ervaringen. Bovendien daagde de coach me met de juiste vragen uit om de ontwikkelpunten scherper te krijgen.” Liene startte ook met een Master Leren en Innoveren. “Dat heeft me veel gebracht. Vooral dat ik de ontwikkeling op onze school wetenschappelijk kon onderbouwen. De onderbouwing heb ik vervolgens praktisch vertaald richting de collega’s: wat betekent dat voor hen?” Eind 2019 bezoekt Liene met een aantal collega’s van Stichting Carmel College het Canadese Toronto. “Daar gingen deuren letterlijk open. In Canada is formatief werken de standaard. Het was geweldig om te zien hoe ze daar werken. We spraken met leerlingen, leraren en hoogleraar Steve Joordens die onderzoek doet naar formatief werken.”
Ruimte voor ontwikkeling
Niet alleen de leerlingen leren en werken anders, dat geldt ook voor de leraren en de schoolleiding zelf. “Je moet zelf het goede voorbeeld zijn”, vindt Liene. “Pas dan kan de cultuur in de school veranderen. Het moet overal terugkomen, in alle lagen; van managementteam, leraren en leerlingen tot onderwijsondersteunend personeel.” Ester: “We hebben een heldere koers gesteld, waarbinnen ruimte is voor ieders ontwikkeling. We geven leraren de ruimte voor hun eigen leerproces, net zoals we dat bij leerlingen doen. Waar sta ik en waar wil ik naartoe? En dat in een eigen tempo. Een groot deel van de leraren heeft inmiddels scholing in coaching en gesprekstechnieken gehad. Volgend jaar volgt daar nog een verdieping op, met name in het stellen van vragen tijdens de les en coachgesprekken.”
Ester: ‘Je moet het organisatorisch goed inrichten, helder beleid hebben en ruimte geven voor ontwikkeling’
Algehele koers
Wat is er nodig om leraren te ondersteunen bij deze verandering? “Mijn rol is om de juiste voorwaarden te scheppen en de algehele koers in de gaten te houden: past wat we doen nog bij onze visie?”, licht Ester toe. “Je moet het organisatorisch goed inrichten en helder beleid hebben. Als locatiedirecteur moet je je ook verdiepen in wat formatief werken inhoudt, zodat je het kunt herkennen en uitdragen. Dat doe ik door steeds aandacht te hebben voor het proces en het eindproduct minder als eindpunt te zien. Dat alle locaties van het Hooghuis zijn gestart met formatief werken is fijn; we spreken dezelfde taal. Want soms is de definitie van formatief werken niet helemaal helder. “Het is dus iets anders dan toetsen zonder punt”, verzekert Liene. “Omdat we het minder toetsen als aanleiding gebruikten, bleef dat onderwerp lang kleven aan de nieuwe werkwijze. Terwijl het zoveel meer is dan dat. Ik heb naar aanleiding daarvan een poster gemaakt. Wat is formatief werken wél en wat niet?”
Ingewikkelde processen
Hoe kijken ze terug op de afgelopen vijf jaar? Ester: “Je weet dat het ingewikkelde processen zijn die onderhoud nodig hebben. Sommige collega’s zien ook beren op de weg. Ze vinden het lastig om de verantwoordelijkheid bij leerlingen zelf te leggen, terwijl zij ook worden bevraagd op de resultaten. Ook waren collega’s bang dat deze manier van werken extra tijd kost. Maar als je goede feedback geeft, levert het juist tijdswinst en voldoening op.” “We zitten in een cultuurverandering en zijn er nog niet”, geeft Liene aan. “Wel is iedereen zich er bewust van dat verandering nodig is.” Dat is al te zien in de lessen, verzekert Ester. “Je merkt het aan de gerichte vragen die leerlingen stellen aan hun leraren. Ze zijn bewust bezig met hun leerproces en wat ze nodig hebben. Een aantal leerlingen mocht een tijdje terug op een andere school kijken. Het viel hen op dat de leerlingen op die school weinig feedback kregen. Blijkbaar is dat iets wat ze zelf prettig vinden.”
Tips:
- Deel succesverhalen met leraren onder elkaar. Leraren op het Hooghuis Heesch maakten presentaties van mooie voorbeelden voor tijdens studiedagen.
- Iedere stap die je zet is goed, het gaat in het tempo waarin het gaat.
- Het MT en de school moet de neuzen dezelfde kant op hebben staan.
- Laat kartrekkers inspiratie opdoen buiten de schoolmuren.
- Bekijk eens het werk van John Hattie, Dylan William en Shirley Clarke ter inspiratie.
